Η καλύτερη περίοδος των τελευταίων τριών ετών ήταν αυτή που πέρασα γράφοντας το βιβλίο μου Υλικός κόσμος: Οι 6 πρώτες ύλες που διαμόρφωσαν τον σύγχρονο πολιτισμό. Με λίγα λόγια, αυτή είναι μια απόπειρα να αφηγηθώ την ιστορία του σύγχρονου πολιτισμού –που περιλαμβάνει το παρελθόν και το μέλλον του– μέσα από την ιστορία των έξι πρώτων υλών στις οποίες βασίζεται η ανθρωπότητα.

Αυτές οι πρώτες ύλες είναι οι παρακάτω:
Άμμος: Τα θεμέλια του σύγχρονου κόσμου, το υπόστρωμα πυριτίου από το οποίο φτιάχνουμε γυαλί, σκυρόδεμα, ακόμα και τσιπ πυριτίου.
Αλάτι: Η χημική ουσία χωρίς την οποία δεν θα μπορούσε να υπάρξει ζωή σε αυτό τον πλανήτη. Ένα εξαιρετικά υποτιμημένο υλικό που εξακολουθεί να αποτελεί τη βάση του κόσμου της χημείας και της φαρμακευτικής σήμερα.
Σίδηρος: Ο σκελετός του χτισμένου κόσμου. Από αυτό το υλικό παράγεται το ατσάλι και μπορεί να χαρακτηριστεί ως το απόλυτο εργαλείο.
Χαλκός: Από τον χαλκό κατασκευάζονται τα ηλεκτρικά δίκτυα όλου του κόσμου. Δεν μπορούμε να παραβλέψουμε τη σημασία του, πόσο μάλλον όταν οδεύουμε προς τη μετάβαση στην πράσινη ενέργεια, που θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από την ηλεκτροδότηση σχεδόν των πάντων.
Πετρέλαιο (και φυσικό αέριο): Ακόμα και στον σημερινό κόσμο εξακολουθούμε να εξαρτόμαστε σε τεράστιο βαθμό από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο. Ο κόσμος ολόκληρος συνεχίζει να κινείται κυρίως χάρη στο πετρέλαιο. Τροφοδοτείται χάρη στα λιπάσματα που προέρχονται από υδρογονάνθρακες. Χρησιμοποιεί προϊόντα πετρελαίου στις μπαταρίες, στα πλαστικά, σχεδόν σε κάθε καταναλωτικό προϊόν.
Λίθιο: Το στοιχείο χωρίς το οποίο δεν θα λειτουργούσαν σχεδόν όλες οι προηγμένης τεχνολογίας μπαταρίες στον κόσμο. Αν θέλουμε αξιοπρεπείς επαναφορτιζόμενες μπαταρίες μεγάλης διάρκειας, τότε πιθανότατα έχουμε διαρκώς ανάγκη το λίθιο.

Δεν είναι μεγάλη η λίστα. Το εντυπωσιακό όμως για τον κόσμο στον οποίο ζούμε σήμερα είναι πόσο μακριά και σε τι εύρος κυμαινόμαστε στον περιοδικό πίνακα, από σπάνια μέταλλα έως σπάνιες γαίες. Οι πρώτες πλακέτες κυκλωμάτων περιείχαν 11 στοιχεία. Εκείνες που χρησιμοποιούνται σήμερα στα smartphones περιέχουν περισσότερα από 60. Αλλά ο λόγος που έχω ξεχωρίσει αυτές τις πρώτες ύλες είναι η ιδιαίτερη σημασία που έχουν στην εποχή μας.
Στις μέρες μας θα μπορούσαμε (και το κάνουμε) να δημιουργούμε μπαταρίες χωρίς κοβάλτιο. Υπάρχουν όμως βασικοί λόγοι που τις κατασκευάζουμε από λίθιο: είναι ελαφρύ υλικό και έχει ενεργειακές ιδιότητες. Μπορούμε να φτιάξουμε ηλεκτρικούς κινητήρες χωρίς μαγνήτες νεοδυμίου, το πιο σημαντικό από τα μέταλλα σπάνιων γαιών. Όμως δεν θα μπορούσαμε ποτέ να ξαναφτιάξουμε τον πολιτισμό μας χωρίς τις έξι παραπάνω πρώτες ύλες.
Έχουμε λοιπόν την άμμο σ’ ολόκληρο τον ιστό της καθημερινής ζωής και σε τσιπ πυριτίου. Το αλάτι στα χημικά, λευκαντικά και φαρμακευτικά προϊόντα, το πετρέλαιο για την παροχή καυσίμων και πετροχημικών, τον σίδηρο για τα εργαλεία με τα οποία είναι φτιαγμένα όλα τα άλλα, τον χαλκό για να… ηλεκτρίσουμε τη ζωή μας. Μερικές φορές θεωρούμε δεδομένη τη σημασία που έχουν αυτά τα συνηθισμένα υλικά. Μερικές φορές εστιάζουμε τυφλά στα φανταχτερά υλικά της διαστημικής εποχής και τη νανοτεχνολογία, αλλά ένα από τα μηνύματα του βιβλίου είναι ότι κάποτε αξίζει να αφιερώσουμε μια στιγμή για να αναλογιστούμε τις απλές ουσίες που δημιούργησαν τον κόσμο μας. Και από εκεί προκύπτουν τα πιο εμπνευσμένα και απρόσμενα μαθήματα.

Γράφοντας το βιβλίο συνειδητοποίησα κάποια πράγματα. Το ένα είναι ότι όταν αρχίζουμε να κοιτάζουμε τον κόσμο μέσα από αυτές τις πρώτες ύλες, φαίνεται πολύ διαφορετικός σε σχέση με το πώς τον εξέταζα εγώ ως επαγγελματίας, δηλαδή μέσα από το πρίσμα της μακροοικονομίας, που μας αναγκάζει να κοιτάμε «από τα πάνω» μέσω καμπυλών προσφοράς και ζήτησης και συγκεντρωτικών στατιστικών. Αρκεί όμως να κοιτάξουμε «από τα κάτω» για να ανοιχτεί ξαφνικά μπροστά μας ένας νέος κόσμος.
Εμείς οι άνθρωποι έχουμε γίνει ασύλληπτα καλοί στο να μετατρέπουμε φαινομενικά απλές ύλες σε προϊόντα μοναδικής πολυπλοκότητας και αποτελεσματικότητας, από τσιπ πυριτίου με χαρακτηριστικά σχεδόν αόρατα διά γυμνού οφθαλμού μέχρι ηλιακά πάνελ που η τιμή τους πέφτει κατακόρυφα χρόνο με τον χρόνο, έως μετασχηματιστές και τουρμπίνες που διαρκώς βελτιώνονται.
Υπάρχει και το γνωστό απόφθεγμα του Peter Thiel, ότι μας υποσχέθηκαν ιπτάμενα αυτοκίνητα, αντ’ αυτών όμως μας έδωσαν το Twitter. Ωστόσο, αν περιηγηθεί κανείς στον Υλικό κόσμο, όπου η νανοτεχνολογία είναι μια καθημερινή εξέλιξη, τότε θα αρχίσει να συνειδητοποιεί πως στην πραγματικότητα σημειώνονται διαρκώς τεράστια επιστημονικά άλματα. Μήπως είμαστε όλοι εμείς πολύ απορροφημένοι από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και δεν τους δίνουμε την προσοχή που αρμόζει;
Ωστόσο όταν βλέπουμε τον κόσμο από τη μεριά των πρώτων υλών, τότε αντιλαμβανόμαστε σταδιακά πόσο δύσκολη θα είναι η επίτευξη του στόχου των μηδενικών εκπομπών ρύπων. Πρέπει να ξανασκεφτούμε μια πληθώρα βιομηχανικών διαδικασιών, πολλές από τις οποίες δεν έχουμε εξελίξει από τη βικτοριανή εποχή. Για παράδειγμα, τα ηλιακά πάνελ. Το πυρίτιο στο εσωτερικό τους εξευγενίζεται ακολουθώντας μια διαδικασία που περιλαμβάνει τη ρίψη κομματιών πέτρας σε έναν κλίβανο ηλεκτρικού τόξου μαζί με άνθρακα οπτανθρακοποίησης και ροκανίδια. Ή τα αζωτούχα λιπάσματα, που παρασκευάζονται κυρίως από φυσικό αέριο. Όσο πιο βαθιά έμπαινα σε αυτό τον κόσμο, τόσο περισσότερο συνειδητοποιούσα ότι σχεδόν κάθε βιομηχανική διεργασία παράγει άνθρακα ή τουλάχιστον είναι πολύ ενεργοβόρα. Για να φτάσουμε στο «καθαρό μηδέν» σε ό,τι αφορά την εκπομπή ρύπων δεν απαιτείται μόνο η κατασκευή περισσότερων ανεμογεννητριών· απαιτείται και η ολική επανεκτίμηση της φύσης της βιομηχανίας. Πολλοί στον τομέα της βιομηχανίας και της μηχανικής το αντιλαμβάνονται αυτό, αλλά είναι ένα μάθημα για το οποίο πρέπει να μιλήσουμε περισσότερο.

Είτε πρόκειται για την ενεργειακή μετάβαση είτε για τις μπαταρίες, την τεχνολογία που αφορά την ηλιακή ενέργεια, τα τσιπ πυριτίου και την πολιτική που ακολουθείται σχετικά με αυτά, τη βιομηχανική στρατηγική και την οικονομική αυτάρκεια, τα ζητήματα που θίγονται στον Υλικό κόσμο θα συνεχίσουν να εξελίσσονται και μετά την έκδοση του βιβλίου. Ας ελπίσουμε όμως ότι αυτό το βιβλίο θα αποτελέσει την αφετηρία.
Ελπίζω να απολαύσετε το ταξίδι σας στον Υλικό κόσμο όσο κι εγώ!

Ed Conway